Elbląg przez cały czas był mocno związany z morzem, co stanowiło o sile i prestiżu miasta. W 1642 r. holenderski przedsiębiorca Henryk Goversson rozpoczął naprzeciwko Łasztowni budowę wielkiej stoczni.
12 grudnia 1655 Elbląg po raz drugi skapitulował przed wojskami szwedzkimi. Król szwedzki Karol Gustaw, korzystając z wojny domowej (powstanie Chmielnickiego na Ukrainie) oraz wojny polsko - rosyjskiej, latem 1655 r. wkroczył do Polski. W błyskawicznej kampanii, zajął Warszawę i Kraków, zmuszając króla Jana Kazimierza do ucieczki. Wojnę polsko-szwedzką - nazywaną w historiografii "potopem" - zakończył dopiero niezbyt korzystny dla Polski traktat pokojowy w Oliwie w 1660 r. Warto przypomnieć, iż Polacy pragnęli, by kongres pokojowy odbył się w Fromborku lub Braniewie. Brandenburczycy proponowali Frankfurt nad Odrą, a Szwedzi - Elbląg. Wreszcie wszyscy zgodzili się, by rokowania pokojowe prowadzić w klasztorze w Oliwie. Na mocy porozumienia Polska odstąpiła Szwedom część Inflant i uznała niepodległość Prus, a Jan Kazimierz zrzekł się dla siebie i za swoich następców na wieczne czasy korony szwedzkiej. Elbląg wrócił do Rzeczpospolitej.
Na tym jednak nie skończyły się burzliwe losy miasta. 7 VI 1698 r. August II Sas podpisał z elektorem brandenburskim Fryderykiem III Hohenzollernem tajny układ, na mocy którego sprzedał Elbląg za 150 tys. talarów. Na szczęście zaledwie rok później miasto powróciło pod polskie panowanie.
Po I rozbiorze Polski w 1772 roku Elbląg został wcielony do państwa pruskiego. Okres ten, mimo zmiany podległości, rozpoczął się dla miasta korzystnie. Gdańsk pozostający miastem polskim pobierał wysokie opłaty żeglugowe. Administracja pruska pobierała opłaty znacznie niższe, co doprowadziło do bardzo poważnego zwiększenia ruchu żeglugowego przez Elbląg. Pogłębiono i unowocześniono tor wodny przez Nogat. Zaczęli osiedlać się przybysze z innych państw. W 1837 roku w Elblągu uruchomił swój warsztat mechaniczny obywatel o nazwisku Schichau. Z czasem wyspecjalizował się w wytwarzaniu wszelkiego rodzaju maszyn. W 1854 roku wykupił od Mitzlaffa stocznię. Zmienił profil na wytwarzanie - jako jedyny na tym terenie - jednostek o konstrukcji stalowej. Kolejnym krokiem w rozwoju Elbląga było oddanie do użytku w 1852 roku połączenia kolejowego. Schichau rozpoczął produkcję lokomotyw kolejowych.
Warto wiedzieć, że Schichau (1814-1896) był jedynym w Elblągu wyborcą klasy I - płacił ponad 30 % podatków do kasy miejskiej i wybierał 1/3 jej składu. Jego portret wisiał w sali posiedzeń Rady Miasta Elbląga.
W tym okresie powstały w mieście także inne duże zakłady przemysłowe, m.in. odlewnia żelaza Tiessena, zakłady metalowe Neufelda, fabryka cygar Losera&Wolffa oraz fabryka samochodów Komnicka.
Wybudowany w latach 1850 - 1872 kanał żeglowny dla jednostek pływających o wyporności 50 ton łączący Elbląg z Ostródą usprawnił spław drewna i innych towarów. Jest on unikalnym w skali europejskiej efektem myśli technicznej projektanta pochodzenia niemieckiego - inż. George'a J. Steenke oraz kilku innych miejscowych wykonawców. Kanał zasadniczy ma 62,5 km długości (długość drogi wodnej wynosi 127, 5 km, a z odgałęzieniami - 159 km). Wybudowano 4 śluzy i 5 pochylni ze specjalnie skonstruowanymi wózkami do przewozu jednostek pływających. Uroczyste otwarcie Kanału Elbląskiego (niem. Der Oberlandische Kanal) odbyło się 31 sierpnia 1860 r., a pełne połączenie wodne z Ostródą otwarto w 1872 r.
23 listopada 1895 w Elblągu uruchomiono dwie pierwsze linie tramwajowe. Tory linii nr 2 przebiegały wzdłuż ulicy Stary Rynek, biegnąc pod Bramą Targową.
Elblag - widok na Plac Fryderyka Wilhelma, w głębi Ratusz. Zdjęcie archiwalne
Rozkwit miasta trwał do światowego kryzysu ekonomicznego w 1918 roku. Kolejny etap rozkwitu Elbląga związany jest z dojściem Hitlera do władzy. Okres ten to bujny rozwój miasta w większości oparty o zakłady Schichaua. W mieście powstało wtedy lotnisko wojskowe, ulokowano tu rónież ważny garnizon. Założono ponadto liczne szkoły i wyższe uczelnie. Powstał browar, mleczarnia i fabryka cygar. Otwarto konsulaty: szwedzki i szwajcarski. Komunikacja miejska opierała się w tamtych czasach o linie tramwajowe.
W czasie wojny w Elblągu okresowo przebywało do 100 tysięcy osób. Niemcy w końcu wojny zaplanowali obronę miasta. Elbląg był broniony poczynając od pierwszego natarcia rosyjskiego w dniu 23 stycznia 1945 roku aż do 10 lutego. W wyniku walk dokonano bardzo dużych zniszczeń miasta. Miejscowa i napływowa ludność podjęła próbę ucieczki z miasta przez Zalew Wiślany. Tu też doszło do tragedii - dla wielu z niemieckich uciekinierów była to ostatnia droga. Wody Zalewu pochłonęły setki istnień ludzkich.
Elbląg w 1945 roku. Na zdjęciu ruiny Starego Miasta oraz sylwetka zniszocznej wieży kościoła św. Mikołaja. Ocenia się, że zniszczenia wojenne obejmowały ponad 90% zabudowy Starego Miasta
Po zakończeniu zmagań wojennych, w których miasto zostało bardzo zniszczone, rozpoczęto na terenie Elbląga planową akcję osiedleńczą. Można przyjąć, że w początkach lat 50. XX w. (zakończenie akcji) pochodzenie terytorialne ludności polskiej kształtowało się następująco:
- z Warszawy i województwa warszawskiego - 12 710 osób,
- z bydgoskiego i gdańskiego - 11 659 osób
- ze Wschodu 8 032 osoby,
- repatrianci z Zachodu 4 000 osób,
- inne województwa - 11 731 osób.
Łącznie napływowa ludnośc polska wynosiła w 1950 roku 48 112 osób.
15 marca 1945 roku Rząd Tymczasowy podjął uchwałę w sprawie podziału administracyjnego Ziem Zachodnich i Północnych. Elbląg znalazł się w utworzonym okręgu mazurskim z siedzibą w Olsztynie. Uchwała została uchylona 29 maja 1946 (powstalo wówczas województwo olsztyńskie), ale jeszcze przed jej uchyleniem Elbląg został przyłączony do województwa gdańskiego. Stało się tak w wyniku uchwały Rady Ministrów z dnia 7 lipca 1945 roku, na mocy której obszar województwa gdańskiego został powiększony o pięć powiatów ówczesnego województwa szczecińskiego: Sławno, Miastko, Słupsk, Lębork, Bytów oraz o 4 powiaty okręgu mazurskiego Elbląg, Malbork, Sztum oraz Kwidzyn.
1 czerwca 1946 wznowiono w Elblągu ruch tramwajowy; pierwsza po wojnie linia także przebiegała (podobnie jak przed wojną) pod Bramą Targową, a ostatni tramwaj przejechał w tym miejscu, jak wspominają świadkowie, w 1969 roku.
Trzeba przypomnieć, że miasto uległo dodatkowym zniszczeniom już w czasach powojennych. Ocalałe kamienice wyburzano, a gruz z tych i innych budynków miał posłużyć do odbudowy Starówki w Gdańsku i Warszawie. Wyburzono wtedy ocalały z pożogi wojennej kościół pw. św. Anny - ze względu na swoje położenie górujący nad całym miastem oraz jeden z najpięniejszych w Elblągu. Po raz kolejny wygrała polityka i zwykła prywata. Stare Miasto - jedno z najpiękniejszych w całej Europie - nigdy już nie wróciło do dawnej świetności. Do dziś mówi się, że co prawda elbląska Starówka była mniejsza od gdańskiej, to jednak przerastała ją jeśli chodzi o kunszt architektoniczny.
10 marca 1962 roku rozpoczął działalność Elbląski Dom Kultury im. Kazimierza Jagiellończyka - miejski ośrodek kultury, którego rola w zakresie rozwoju kultury jest trudna do przeceniania. Warto zauwazyć, że prawny następca tego podmiotu - Centrum Spotkań Europejskich "Światowid" w Elblagu - jest największym i najbardziej dynamicznie rozwijającym się ośrodkiem kultury w województwie warmińsko-mazurskim.
1 czerwca 1975 roku wprowadzono nowy podział administracyjny kraju. Powstało 49 województw, w tym województwo elbląskie z siedzibą w Elblągu. W sposób znaczący wzrosła pozycja miasta.
W latach 80. XX w. rozpoczęto rewitalizację elbląskiej Starówki. Co roku zabudowywane są kolejne kwartały Starego Miasta. Przeprowadzane od kilku dziesięcioleci prace retrowersyjne odtwarzają dawne podziały parcelacyjne i komunikacyjne. Niestety, w przeciwieństwie do Gdańska, czy też Drezna, bardzo niewiele obiektów jest rekonstruowanych w przedwojennych formach, natomiast zdecydowana większość z odbudowywanych budynków nawiązuje do nowoczesnej, postmodernistycznej formy architektonicznej.
1 stycznia 1999 roku weszła w życie kolejna reforma administracyjna, której skutkiem było zmniejszenie liczby województw z 49 do 16. Zlikwidowane zostało województwo elbląskie, a miasto i jego okolice zostały włączone do województwa warmińsko-mazirskiego z siedzibą w Olsztynie.
W roku 2000 na Bramie Targowej pojawił się zegar - bliźniaczo podobny do tego, jaki możemy zobaczyć na elbląskich pocztówkach z okresu międzywojennego. Chronometr ufundował miastu Ortwin Runde - nadburmistrz Hamburga, który urodził się w Elblągu. W 2006 roku Brama Targowa poddana została gruntownym pracom remontowym, które przywróciły jej dawny blask. Obecny jej wygląd przypomina ten z okresu średniowiecza (a nie z XIX wieku). 30 września 2006 roku tuż obok Bramy Targowej stanęła rzeźba Elbląskiego Piekarczyka.
W 2006 roku przy Bramie Targowej stanęła rzeźba Elbląskiego Piekarczyka,
fot. emazury.com
W październiku 2007 roku powołano Elbląską Orkiestrę Kameralną. Istnienie tej instytucji kulturalnej świadczy o docenianiu przez miasto roli kultury, ale także o prestiżu - nie każde miasto porównywalnej wielkości posiada orkiestrę kameralną z prawdziwego zdarzenia.
W ciągu zaledwie kilku lat od powstania, zespół uczestniczył w wielu wydarzeniach muzycznych o randze ogólnopolskiej i europejskiej, promując Elbląg w Polsce.
Elbląska Orkiestra Kameralna, fot. umelblag.pl
Najważniejsze występy EOK to:
- widowisko "Adventuslucis", realizowane przez Europejskie Centrum Solidarności z okazji 39. rocznicy Grudnia '70,
- Festiwal Muzyki Sakralnej w Gdyni (w 2009, 2010 i 2011 r.),
- koncert z okazji beatyfikacji Jana Pawła II, z Wielką Mszą h-moll Jana Sebastiana Bacha,
XXXVII Ogólnopolskie Spotkania Zamkowe "Śpiewajmy Poezję" - koncert "Biała Lokomotywa" realizowany przez TVP2 i TVP Kultura.
7 października 2009 roku w Urzędzie Miejskim w Elblągu podpisana została umowa dotycząca odbudowy Ratusza Staromiejskiego w Elblągu.
Odbudowa Ratusza miała bardzo duże znaczenie w kontekście historycznym. Początki Ratusza Staromiejskiego położonego w sercu elbląskiej Starówki szacuje się na koiec XIII wieku. Od samego początku stanowił on kompleks budynków, spełniających różnorodne funkcje związane z działalnością rady, w tym bardzo ważne: sądownicze. Przed ratuszem stał pręgierz. Tu znajdowało się archiwum wszystkich ważnych dokumentów miejskich powstałych od początku istnienia Elbląga oraz jego pieczęcie. W ratuszu staromiejskim odbywały się także sejmiki stanów pruskich (w Elblągu przechowywano pieczęć stanów pruskich), przyjęcia o charakterze dyplomatycznym, uczty. Ratusz staromiejski został zniszczony podczas pożaru w 1777 roku. Zadecydowano o jego odbudowie, z tym, że inwestycja miała być prowadzona w innym miejscu. Nowy ratusz powstał w latach 1779-1782 w okolicy obecnego Placu Słowiańskiego (obecne w tym miejscu znajduje się Hotel Arbiter).
Prace budowlane związane z odbudową Ratusza Staromiejskiego - zgodnie z jego historycznym układem - rozpoczęły się pod koniec 2009 roku i trwały do listopada 2010. Ich celem było "(...) odtworzenie zespołu stanowiącego bryłę historycznego Ratusza w obrębie średniowiecznych ścian fundamentowych dawnego domu wójta i starych sukiennic".
W projekcie "Odbudowa Ratusza Staromiejskiego w Elblągu" przeczytać możemy, iż:
"Instytucje kultury, które będą funkcjonowały w Ratuszu, będą realizowały zadania kulturalne, wspierały rozwój kultury i sztuki oraz przygotowywały ofertę pod turystykę kulturową, m.in. organizowane będą koncerty Elbląskiej Orkiestry Kameralnej, sympozja dotyczące największego poligonu archeologicznego w Europie, jakim jest Stare Miasto, wystawy, spotkania środowisk twórczych i grup artystycznych. W odbudowanym budynku Ratusza swoje miejsce znajdą: sala konferencyjna na około 150 miejsc z własnym zapleczem oraz trzema salami wielofunkcyjnymi - każda dla 40 osób; przestrzeń wystawowa, informacja turystyczna i biznesowa; pokoje biurowe; zespół gastronomiczny - restauracja z zapleczem w podziemiach budynku oraz sala wielofunkcyjna; 5 pokoi gościnnych z łazienkami.""
Ratusz Staromiejski w Elblągu, fot. emazury.com
Ratusz został odbudowany w duchu postmodernistycznym, przy czym nawiązuje bryłą do historycznego gmachu stojacego w tym miejscu (naprzeciw katedry pw. św. Mikołaja).
Zgodnie z założeniami w Ratuszu Staromiejskim mają siedziby: Elbląska Orkiestra Kameralna, Informacja Turystyczna, Euroregion Bałtyk oraz Pracownia Miejskiego Konserwatora Zabytków.
Inwestycja kosztowała 16,3 mln zł. Większość środków finansowych pochodziło z Regionalnego Programu Operacyjnego Warmia i Mazury 2007-2013. Wykonawcą robót było konsorcjum firm Mostostal Warszawa i Acciona Infraestructuras z Hiszpanii.
| |
|
