ZNANI SYBIRACY

Maurycy August Beniowski (1746-1786)

Żołnierz, podróżnik, awanturnik, autor głośnych pamiętników. Urodził w mieście Vrbov koło Trnavy na terenie obecnej Słowacji. Karierę rozpoczął biorąc udział w Wojnie Siedmioletniej. W 1768 r. w zamku więziony był na zamku w Starej Lubowni na Słowackim Spiszu. W 1768 dołączył do Konfederacji Barskiej. Schwytany przez Rosjan został zesłany najpierw do Kazania, a potem do Bolszerecka na Kamczatce. Tam zorganizował spisek w wyniku którego zesłańcy opanowali miasto.

We wrześniu 1771 dotarł statkiem do Makau. Sprzedawszy skóry, futra i sam statek opuścił Makau i w lipcu 1772 przybył do Paryża. Swoją historią zadziwił króla Ludwika XV.

Zaciągnął się do wojska francuskiego i służył jako podpułkownik. W 1773 rząd Francji wysłał go na Madagaskar. W 1776 obwołany przez tubylców królem (ampansakebe) wyspy. W tym samym roku powraca do Francji. Przechodzi do służby w wojsku austriackim jak pułkownik. W 1779 przybył do Ameryki i starał się o przyjęcie do wojska amerykańskiego. Proponował zajęcie Madagaskaru i użycie wyspy jako bazy przeciwko Anglii. Gdy odrzucono jego plany, powrócił na Węgry.

Pozostawał w bliskich kontaktach z B. Franklinem, ambasadorem Stanów Zjednoczonych w Paryżu. W 1782 powtórnie gościł w Stanach Zjednoczonych, ale i tym razem odrzucono jego śmiałe plany.

W 1785 przypłynał na Madagaskar. Opanował francuską faktorię handlową w Zatoce Antongilskiej. Zginął w potyczce z Francuzami 23 maja 1786.

Autor pamiętników pt.: Historia podróży i osobliwych zdarzeń... (wydanie polskie 1797, 1802). Bohater wielu utworów literackich, m.in. Juliusza Słowackiego (poemat Beniowski, 1841) oraz Wacława Sieroszewskiego (dylogia Beniowski, 1916)

Maurycy Beniowski może być uznawany za członka trzech narodów: węgierskiego, słowackiego i polskiego. Urodził się na Słowacji i język słowacki był jego pierwszym językiem. Nalezał również do szlachty węgierskiej. Silnie związany z Polską nieraz deklarował się jako Polak. Potomkowie Beniowskiego żyją w Europie i Stanach Zjednoczonych. Jego imię nosi jedna z głównych ulic Antananarywy, stolicy Madagaskaru.

Szlachcic Maurycy Beniowski (1746-1785) cieszył się na przełomie XVIII i XIX wieku światową sławą dzięki opublikowanym pośmiertnie pamiętnikom, które w latach 1790 – 1808 wydano 18 razy w siedmiu językach europejskich. Ich autor przedstawia się m.in. jako hrabia, „magnat królestwa węgierskiego i polskiego”, spadkobierca włości na Litwie, czołowy przywódca konfederacji barskiej, zesłaniec na Kamczatkę, a następnie organizator spisku i bohater głośnej ucieczki do Macao. 

Nasz wybitny poeta – Juliusz Słowacki – napisał poemat o tytule, który upamiętnia tego bardzo śmiałego człowieka. Poemat „Beniowski” Słowacki zaczął pisać na początku stycznia 1840 roku. W maju następnego roku ukazało się drukiem pięć pierwszych pieśni utworu. Tak sformułowany podtytuł sugerował, że jest to zaledwie początkowa część jakiejś większej całości. Zamiar ten realizował poeta w ciągu następnych czterech lat. W drugiej połowie 1841r. dopisał pieśni VI–X, przedstawiające „krymską ambasadę” bohatera, a wkrótce fragmenty pieśni XI–XV, w których Beniowski podąża z tatarskimi posiłkami na odsiecz Barowi. Na tym wątku pomysł „Beniowskiego” właśnie się wyczerpał.

„Beniowskiego”, podobnie jak jego najbliższy pierwowzór gatunkowy, „Don Juana” Byrona, zwykło się określać jako poemat dygresyjny.  Fabuła i dygresje są tu niemalże zrównoważone pod względem ilościowym i jakościowym, wzajemnie się warunkują i uzupełniają do tego stopnia, że to, co tradycyjnie nazywa się fabułą, ma częstokroć jedynie charakter „dygresji” od jakiegoś innego ciągu tematycznego10. Utwór ma więc charakter jakby swoistej, poetyckiej „encyklopedii”, w której wszystkie „hasła” są jednakowo ważne, a ich usytuowanie i sąsiedztwo dość przypadkowe.

W wątku fabularnym sięga poeta do popularnego w okresie romantyzmu tematu konfederacji barskiej i koliszczyzny, a więc do wydarzeń interpretowanych przez romantyków jako początek walk niepodległościowych i społecznych, które przybiorą na sile i staną się typowym zjawiskiem w XIX wieku.

- powrót -