|
|
ZNANI SYBIRACY
Benedykt
Dybowski (1833-1930)
Polski naukowiec człowiek renesansu, charyzmatyczny lekarz i społecznik,
który stał się symbolem wszystkich polskich zesłańców.
Jego nazwisko jest znane i rozpoznawane na całej Syberii. Ludy
paleoazjatyckie za udzieloną pomoc nazwały go Dobrym Białym Bogiem.
Człowiek niezwykłej energii i dobroci, prowadził badania nad Jeziorem
Bajkał zmieniając zupełnie dotychczasową wiedzę na jego temat. Limnolog,
paleontolog, biolog, zoolog, antropolog fizyczny to tylko niektóre z jego
pasji, a przy tym lekarz, który lecząc i na Syberii i na Kamczatce ludzi,
nigdy nie brał od nich pieniędzy. Ogarnięty pasją badań naukowych, nawet
po drodze prowadził pomiary swoich znajomych (Jan Czerski, malarz
Wroński). Pozostawił po sobie niewiele prac, ale ogromne zbiory przede
wszystkim zoologiczne (ptaki, pająki). Od wdzięcznych za pomoc Kamczadali
dostał krowę morską, której szkielet znajduje się w Muzeum Lwowskim. Na
Syberii i Dalekim Północnym Wschodzie spędził w sumie 14 lat. Z czego 4
lata pracował dobrowolnie na Kamczatce i sąsiednich wyspach. Po powrocie
do Polski zamieszkał we Lwowie gdzie objął Katedrę Antropologii, drugą po
Katedrze Warszawskiej katedrę Antropologii w Polsce. Ożenił się z panną
Heleną, kobietą o 30 lat młodszą. W Warszawie mieszka jego jedyna żyjąca
wnuczka Władysława, pani podeszła w latach, ale budząca podziw swą energią
i zapałem do życia i działania. Widocznie co jej w genach po dziadku
zostało przekazane.
Benedykt
Dybowski to człowiek o niezwykłym życiorysie. Urodził się 30 kwietnia 1833
roku w rodzinie szlacheckiej w Adamczynie w guberni mińskiej w rodzinnym
majątku ziemskim matki Salomei Pszyszeckiej. Po ukończeniu gimnazjum
zdobył wyższe wykształcenie na Dorpackim Uniwersytecie w Estonii.
Naukę
kontynuował we Wrocławiu, a następnie w Berlinie, w 1860 roku otrzymał
dyplom lekarza. Tak jak i wielu jego polskich rówieśników szlacheckiego
pochodzenia brał udział w walkach o niepodległość Polski. Jednak mimo
działalności rewolucyjnej, nie porzucił medycyny, którą tak lubił i w 1862
roku na Dorpackim Uniwersytecie otrzymał dyplom lekarza chirurga.
W 1863 roku
brał udział w powstaniu styczniowym i wchodził w skład rządu powstańczego.
Po stłumieniu powstania przez carskie wojska został pozbawiony praw
obywatelskich i zesłany na 12 lat ciężkich robót, jego rodzinna posiadłość
została skonfiskowana przez państwo.
Benedykt
Dybowski ogromną wiedzę i pasję naukową łączył z niezwykłym zmysłem
praktycznym i organizacyjnym oraz niespożytą witalnością (żył 97) i
wielkim patriotyzmem. Brał udział w konspiracji przeciw caratowi. Jak już
wcześniej wspomniano - w 1864 został aresztowany i zesłany na 12 lat
ciężkich robót na Syberii.
Zesłańcy polscy, pochodzący przeważnie z rodzin szlacheckich młodzi,
dobrze wykształceni inteligenci, w dużej mierze przyczynili się do
naukowego zbadania Syberii, byli pionierami w dziedzinie nauk
biologicznych, geologicznych, archeologicznych czy etnograficznych.
Sława znakomitego lekarza, jaką cieszył się B.Dybowski u współwięźniów, i
wśród urzędników rosyjskich, przyczyniła się do zwolnienia go z ciężkich
robót.
W 1868 dzięki własnym staraniom i pomocy Wschodniosyberyjskiego
Towarzystwa Geograficznego uzyskał pozwolenie na osiedlenie się nad
jeziorem Bajkał i prowadzenie tam prac naukowych. Panowała wówczas opinia–
że życie organiczne w tym najgłębszym na świecie i największym jeziorze
słodkowodnym Azji jest bardzo ubogie, a w strefie przydennej praktycznie
nie istnieje. Dybowski rozpoczął systematyczne badania pokrywy lodowej i
wykazał, że lód na jeziorze w różnych okolicach przybiera rozmaite
kształty i co roku struktury te powtarzają się. Wraz z grupą zesłańców,
Czekanowskim, Czerskim i Godlewskim, przeprowadził kompleksowe badania wód
Bajkału i opracował teorię pochodzenia jeziora. Opisał około 400
reliktowych, swoistych form jego fauny, w szczególności kiełży bajkalskiej,
omawiając jej 116 gatunków i zwracając uwagę na ich endemizm, czyli
ograniczone występowanie. Odkrycie bogatej fauny Bajkału wzbudziło
szerokie zainteresowanie, rozsławiło naukę polską, z czasem zrodziło wiele
dalszych wypraw. Był współtwórcą limnologii - nowej gałęzi nauki o
zbiornikach wód śródlądowych, stojących i płynących.
W 1877 Dybowski został na mocy amnestii ułaskawiony, ale po powrocie do
kraju zdecydował się kontynuować badania naukowe na Syberii. Przyjął
posadę lekarza rządowego na Kamczatce. Przebywał tam do 1883, pracując
również na Wyspach Komandorskich.
Dybowski sprowadził nieznane tu wcześniej reny, dzięki czemu uratował
wielu mieszkańców od śmierci głodowej. Opracował pierwszą w literaturze
światowej etnograficzno-geograficzną monografię tych wysp.
Nazywano go powszechnie „Dobrym Białym Bogiem”, a po powrocie do Polski
otrzymał od Aleutów niezwykły dowód wdzięczności: :jedyny na świecie
kompletny szkielet krowy morskiej.
W czerwcu 1878 roku Dybowski przybył na Kamczatkę, gdzie przepracował
pięć lat, pełniąc obowiązki jedynego lekarza na półwyspie, który do pomocy
miał tylko kilku felczerów. Potrafił zorganizować na Kamczatce nie tylko
pomoc medyczną, ale także opiekę nad trędowatymi. Co roku odbywał
lekarskie i naukowe podróże po całym półwyspie, wykorzystując do tego celu
psie zaprzęgi i konie. Wiele razy Benedykt Iwanowicz bywał na Wyspach
Komandorskich. Osiągał on nie tylko sukcesy w swoich pracach naukowych,
nie tylko przyczynił się do opisania fauny Kamczatki, co było samo w sobie
bardzo ważne, nie tylko leczył bezpłatnie mieszkańców półwyspu, ale także
potrafił zebrać olbrzymi materiał lingwistyczny do słownika miejscowych
języków i narzeczy Kamczatki. Za tę pracę rosyjski rząd nagrodził go
orderem św. Stanisława i nadał mu tytuł doradcy.
W 1883 roku,
kiedy zakończyła się sybirska i dalekowschodnia odyseja Benedykta
Dybowskiego, skończył on 50 lat. Przed sobą miał jeszcze 44 lata życia,
wypełnione ogromną pracą naukową. Lista jego dzieł, sporządzona przez
I.Grochmalskiego, zawiera 175 prac i 11 w pełni ukończonych rękopisów.
Jego zainteresowania wychodziły dalece poza ramy zajęć naukowych. Należy
zauważyć, że napisał on cały szereg zarysów historycznych, jednak tylko
niektóre zostały opublikowane.
Zbiory
przyrodnicze, antropologiczne i etnograficzne opracowane przez Dybowskiego
zasiliły muzea polskie w Warszawie i we Lwowie oraz w Kijowie, Moskwie i
Irkucku. Jego imieniem nazwano ponad sto rodzajów gatunków i podgatunków
roślin i zwierząt, jedną z wysp na Wyspach Komandorskich i stację naukową
nad jeziorem Bajkał.
Jeleń Dybowskiego
Chrząszcz Dybowskiego
Jako jedno z
licznych osiągnięć Benedykta Dybowskiego można wymienić opracowanie
Słownika języka itelmeńskiego. Dzieła tego nie można nie docenić.
Pojawienie się tego słownika ma duże znaczenie dla umocnienia
przyjacielskich i sąsiedzkich stosunków między narodami rosyjskimi i
narodem polskim. O głębszej naukowej przenikliwości i wysokim obliczu
moralnym mówią słowa z jeszcze niepublikowanego rękopisu Dybowskiego,
poświęconego Kamczadałom: „Wśród plemion, z którymi się spotykałem, jednym
z najbardziej sympatycznych było plemię, zamieszkujące Kamczatkę, przez
etnografów nazywane Kamczadałami. Plemię to wzbudza sympatię, dzięki swoim
wartościom moralnym, takim jak czułość, miłość rodzinna, silne
przywiązanie do miejsca urodzenia, żądza wiedzy i bezinteresowna
gościnność”. I dalej: „Naród zwany „dzikim”, jeszcze do niedawna pogański
, jednak o wyższej moralności niż u wielu narodów chrześcijańskich.” Takie
słowa mógł napisać tylko człowiek, którego wartości moralne i naukowa
erudycja są ze sobą w pełnej harmonii.
Benedykt
Dybowski zmarł w 1930 roku we Lwowie, pochowany wśród powstańców
styczniowych na Łyczakowie.
Opracowano m.
in. na podstawie:
(1) Lew
Sawieljewicz Twarkowski, profesor katedry historii Państwowego
Uniwersytetu Sachalińskiego o Benedykcie Dybowskim;
Tłumaczenie: Agata Pilorz
(2) Wortal Polonii Kanadyjskiej - Polonia Life (dział Polacy Światu prowadzony przez Panią Marię Dybowską)
|
