ZNANI SYBIRACY

Henryk Czyż (1923–2003)

Henryk Czyż - dyrygent, kompozytor, literat, pedagog.

Urodził się 16 czerwca 1923 w Grudziądzu. Późne dzieciństwo i młodość spędził w Wilnie, gdzie pobierał pierwsze lekcje (z kolegą, późniejszym skrzypkiem Jarosławem Pacakiem) w domu Emanuela Pacaka, właściciela zakładów muzycznych na wileńskim Zwierzyńcu. W drugiej połowie lat 30 był uczniem wileńskiego Gimnazjum Ojców Jezuitów. Od 1937 roku w szkole tej prowadził zespół muzyczny "Pocket Jazz" (grał na saksofonie). W początkach okupacji zespół ten występował w znanej wileńskiej restauracji "Biały Strahl" - koncertowało tam wielu później cenionych muzyków, m.in. znany z sal koncertowych i audycji telewizyjnych w PRL pianista-akompaniator Marian Suchocki, dyrektor Filharmonii Wrocławskiej Radomir Reszke oraz skrzypek-koncertmistrz Jarosław Pacak.

W czasie II wojny światowej był żołnierzem AK, brał udział w Akcji "Burza" (1944), w związku z czym został aresztowany i wraz z tysiącami innych wywieziony do obozu sowieckiego w Kałudze.

Po wojnie studiował prawo i filozofię na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu (1946-1948) oraz dyrygenturę (w klasie Waleriana Bierdiajewa) i kompozycję (w klasie Tadeusza Szeligowskiego) w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej w Poznaniu.

W latach 1952-1953 pracował jako dyrygent w Operze im. Stanisława Moniuszki w Poznaniu, a w latach 1953-1957 był drugim dyrygentem Wielkiej Orkiestry Symfonicznej Polskiego Radia. W latach 1957-1960 i 1972-1980 - pełnił funkcje kierownika artystycznego i pierwszego dyrygenta Filharmonii Łódzkiej. W latach 1961-1962 był dyrygentem Opery Narodowej w Warszawie, w latach 1963-1967 - kierownikiem artystycznym i pierwszym dyrygentem Filharmonii Krakowskiej.

Od 1962 do 1966 roku prowadził klasę dyrygentury w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej w Krakowie. Do jego uczniów należeli m.in. Antoni Wit i Jerzy Salwarowski.

W latach 1971-74 pełnił funkcję dyrektora muzycznego w Düsseldorfie. W tym samym okresie był twórcą i prezenterem popularnego programu telewizyjnego Nie taki diabeł straszny (TVP 1), który popularyzował muzykę poważną w Polsce.

W latach 1980-95 prowadził klasę dyrygentury w Akademii Muzycznej w Warszawie.

Zmarł 16 stycznia 2003 roku w Warszawie.


Wybrane kompozycje muzyczne

Pastereczka na głos wysoki i fortepian (1941)

Tryptyk na orkiestrę symfoniczną (1948)

Pożegnania, trzy pieśni na głos niski i fortepian do słów Aleksandra Puszkina (1948)

Etiuda na orkiestrę symfoniczną (1948-49)

Wesele, kantata na tenor, chór mieszany i orkiestrę do słów Bruna Jasieńskiego (1949)

Divertimento B-Dur [wersja I] na orkiestrę kameralną (1949-50)

Concertino na fortepian i orkiestrę (1949-62)

Kwartet na flet, obój, klarnet i fagot (1950)

Wariacje symfoniczne na temat polski na orkiestrę (1950-52)

Wariacje Fortepianowe (1951)

Rondo na fortepian i małą orkiestrę symfoniczną (1952)

Impresje taneczne na małą orkiestrę symfoniczną (1954)

Uwertura na orkiestrę symfoniczną (1954)

musical Białowłosa (1962)

Dwie arie buffo na głos basowy i fortepian do słów kompozytora (1964-74)

Trzy pieśni żartobliwe na głos niski i fortepian (1964)

Aria Bałandaszka na głos tenorowy z niedokończonej opery ONI Stanisława Ignacego Witkiewicza (1965)

Kynolog w rozterce, opera komiczna w 1 akcie (1965)

Sny muzykalne, dwie pieśni na sopran i fortepian (1966)

Divertimento B-Dur [wersja II] na orkiestrę kameralną (1977)

Divertimento per otto (1977)

Etiuda Kreutzerowska Nr 1 A-Moll na orkiestrę smyczkową (1979)

Etiuda Kreutzerowska Nr 2 C-Dur na orkiestrę symfoniczną (1979)

Etiuda Kreutzerowska Nr 8 E-Dur na orkiestrę symfoniczną (1979)

Etiuda Jazzowa na kwartet smyczkowy (1982)

Canzona Di Barocco na orkiestrę smyczkową (1983)

Rondo na flety i kontrabas (1992)

Joy Of Swinging Music, suita taneczna na kwartet fletowy i kontrabas (1995)

Tryptyk na głos i orkiestrę smyczkową (1999)


W tym miescu warto dodać, że Henryk Czyż jest autorem muzyki do kilku filmów fabularnych, w tym do jednej z najlepszych polskich komedii - Ewa chce spać (1957).


Książki

Ucieczka spod klucza (1973)

Porcelanowy amorek (1977)

Jak z nut (1978)

Serkal i inne tizery (1978)

Tizery (1988)

Scriptease (1988)

Pamiętam, jak dziś (1991)

Niewczesne żarty (1995)

Źródła informacji:

1. Wikipedia, Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0, autorzy