ZNANI SYBIRACY

Grażyna Lipińska (1902-1995)

Grażyna Władysława Lipińska z domu Sokołowska, pseudonim Danuta - (ur. 12 kwietnia 1902, zm. 30 listopada 1995) - żołnierz Legionów Polskich, Związku Walki Zbrojnej i AK, szef wywiadu AK na Wschodzie, podpułkownik Wojska Polskiego.

Była córką Witolda Sokołowskiego herbu Gozdawa (1871 - 1944) oraz Anny Marii Aurelii ze Skarbków (1878 - 1972). Matka Grażyny - Anna Skarbek - pochodziła z rodziny o wielowiekowej tradycji patriotycznej. Wiele energii poświęcała działalności społecznej, zajmując się edukacją i działalnością charytatywną wśród rodzin robotniczych, a w czasie I Wojny Światowej również konspiracją. Po wyjściu za mąż za inżyniera Witolda Sokołowskiego - wynalazcę i racjonalizatora, stworzyła dom, w którym każdy potrzebujący znajdował pomoc i oparcie, a dzieci szczęśliwe dzieciństwo i atmosferę pozwalającą na rozwój osobowości.

W 1912 r. Grażyna Lipińska, wraz z matką i rodzeństwem, przeniosła się do Myślenic. W 1918 r. wyjechała do Lwowa, gdzie podjęła naukę w Państwowym Żeńskim Gimnazjum im. Juliusza Słowackiego. Wstąpiła do harcerstwa, a następnie do Polskiej Organizacji Wojskowej. Brała udział w obronie Lwowa 1918-1919 jako sanitariuszka, łączniczka i wywiadowca. Wzięła również udział w bitwie warszawskiej 1920 r. , następnie pracowała jako sanitariuszka w szpitalu wojskowym w Krakowie.

Po zdaniu matury w Zakopanem podjęła studia na Wydziale Chemii Uniwersytetu Jagiellońskiego na kierunku chemia i fizyka. W 1921 r. przerwała studia, aby wziąć udział w trwającym od 2/3 maja do 5 lipca 1921 roku III powstaniu śląskim. Kontynuowała studia na Wydziale Chemicznym Politechniki Warszawskiej. Na drugim roku studiów pracowała jako laborantka w niemieckiej fabryce ultramaryny "Szetzer-Werner" w Warszawie. Wspólnie z profesorem Czesławem Grabowskim z Politechniki Warszawskiej przygotowała projekt płuczki, oczyszczającej gazy poprocesowe, co miało zmniejszać zanieczyszczenie środowiska. Jednocześnie wraz z ojcem pracowała nad projektem i konstrukcją automatycznego sprzęgła do wagonów. Praca ta wynikała z troski o człowieka, gdyż ręczne łączenie wagonów było przyczyną wielu, często śmiertelnych wypadków. W 1928 r. obroniła dyplom na Katedrze Maszynoznawstwa Chemicznego. Po obronie podjęła studia w Instytucie Pedagogicznym na Uniwersytecie Warszawskim, które ukończyła po dwóch latach. Uczyła m. in. w Gimnazjum i Liceum im. Stefana Batorego, Gimnazjum im. Marii Curie-Skłodowskiej, Państwowej Żeńskiej Szkole Przemysłowo - Handlowej równocześnie studiując w Instytucie Pedagogicznym Uniwersytetu Warszawskiego oraz przygotowując doktorat. Od 1935 r. była dyrektorką szkoły zawodowej w Grodnie.

Po wybuchu II wojny światowej została komendantką Pogotowia Społecznego w Grodnie biorąc udział w organizacji obrony miasta. Do historii przeszło uratowanie przez nią, z narażeniem życia, kilkunastoletniego polskiego chłopca rozpiętego na sowieckim czołgu. Po zdobyciu Grodna przez Armię Czerwoną została aresztowana po raz pierwszy. Tym razem na krtótko. Wkrótce została aresztowana po raz drugi. Otrzymała wówczas wyrok: 10 lat łagrów i 15 lat zesłania. Była więziona w Mińsku. Atak Niemców na ZSRR 22 czerwca 1941 roku spowodował przeniesienie więźniów w głąb kraju. Przeszła drogę śmierci Mińsk-Czerwień. Koszmar, jaki przeżyła wraz z grupą wygłodzonych i wycieńczonych więźniów, gnanych traktem mohylewskim, należał do najtragiczniejszych epizodów jej życia. Jednak szczęśliwym zbiegiem okoliczności udało się jej zbiec i przedostać do Warszawy, gdzie podjęła działalność konspiracyjną pod pseudonimem "Danuta" (dla upamiętnienia zmarłej siostry) w Związku Walki Zbrojnej, a później w Armii Krajowej.

Ponadto w czasie okupacji prowadziła działalność edukacyjną w szkołach zawodowych (szkoły średnie były zabronione), a także na tajnych kompletach. Uczyła w szkole handlowej przy ul. Bagatela i w szkole przemysłu odzieżowego przy ul. Polnej (Niemcy wyrażali zgodę na prowadzenie szkół zawodowych licząc, że otrzymają bardziej przygotowaną do pracy tanią siłę roboczą). Teoretycznie wykładała towaroznawstwo, jednak faktycznie uczyła historii i geografii gospodarczej Polski. Natomiast na tajnych kompletach, przy ówczesnych liceach im. Marii Curie-Skłodowskiej i im. Bolesława Prusa, uczyła chemii i fizyki.

W styczniu 1942 r. wyjechała na Wschód do pracy w wywiadzie. Wschodzie. Jako Szef Ekspozytury Białoruskiej Wywiadu Dalekosiężnego Komendy Głównej Armii Krajowej zorganizowała wywiad na ziemi mińskiej. Działalność Jej w tym okresie była oceniana niezmiernie wysoko przez przełożonych i współpracowników. Wyróżniała się odwagą i brawurą. Podlegające jej siatki dostarczały materiału wywiadowczego, niejednokrotnie o bezcennej wartości.

W 1944 r. została po raz kolejny aresztowana przez NKWD i oskarżona o szpiegostwo na rzecz Anglii oraz o przynależność do AK. Wojskowy Trybunał Okręgu Białostockiego skazał ją wtedy na 25 lat łagrów. Na szczęście przemiany historyczne w Rosji wpłynęły na skrócenie wyroku do 12 lat. Od uwięzienia w Mińsku, przeszła koszmar więzień na Łubiance (kilkakrotnie), w Wilnie, Nowosybirsku, obozów w Orszy, Gorkim, Bracku, Suchobezwodnoj i innych "specłagrów". Była twarda i niezłomna. Nawet w czasie okrutnego śledztwa w więzieniu w Mińsku, w 1950 r., gdy była kopana, rzucana o ścianę, przetrzymywana w izolatce, w której po ścianach spływała lodowata woda, kapiąc na głowę i ramiona, nie załamała się. Ratowała ją - jak opisuje we wspomnieniach - "twórczość": "Przypływają do mnie fale bogactwa słów polskich, słowa układają się w rymowane zdania, zdania w burzliwe wiersze. Ich treścią jest walka, ich ogniem - nienawiść i zemsta. ...Nie czuję bólu, ani lęku, tylko pragnę wywołać wiersze z pamięci..." Bywały chwile, że ciało odmawiało Jej posłuszeństwa. Była wychudzona i osłabiona, puchły jej nogi i źle pracowało serce, a mimo to - w sposób zaprzeczający instynktowi samozachowawczemu - dzieliła się głodowymi porcjami żywności ze współwięźniami. W czasie pobytu w łagrach pracowała m.in. przy wyrębie i karczowaniu lasu, budowie linii kolejowej Tajszet-Brack, hydroelektrowni nad Angarą, budowie mostu koło Tajszetii, gaszeniu pożaru w tajdze, wykopie kartofli, czyszczeniu latryn i w kamieniołomach.

Po wielu latach więzień, łagrów i obozów pracy została zwolniona w 1956 r. i w październiku 1956 wróciła do Polski. Mimo wyniszczonego organizmu, widząc trudną sytuację rodziny, zgłosiła się do pracy na Politechnice Warszawskiej. Nie została jednak przyjęta na Wydział Chemiczny. Zaoferowano jej pracę w Bibliotece Głównej Politechniki Warszawskiej. W ciągu 20 lat pracy w tej instytucji podnosiła swoje kwalifikacje bibliotekarskie, osiągając stanowisko kierownika działu gromadzenia zbiorów. Dzięki wszechstronnemu wykształceniu stworzyła zbiory wydawnictw, dorównujące zbiorom w renomowanych bibliotekach europejskich. Po zdaniu ministerialnego egzaminu bibliotekarskiego otrzymała tytuł bibliotekarza dyplomowanego.

W 1980 r. wstąpiła do NSZZ "Solidarność". Mimo podeszłego wieku żywo interesowała się działalnością związkową i brała udział w różnych akcjach "Solidarności" w stanie wojennym.

Do końca życia zachowała niezwykłą jasność umysłu. Zwłaszcza w ostatnich latach miała bardzo silne poczucie misji przekazywania młodym prawdy o czasach poniżenia i walki, podkreślając przy tym bohaterstwo współtowarzyszy, ukazując praktyczną rolę patriotyzmu i siły sprawczej wiary w Boga podczas ludzkiej niedoli. Ja wspomina Elżbieta Dudzińska: "Zapamiętaliśmy Ją z ogniem w zawsze młodych oczach, skromną, życzliwą i wyrozumiałą. Zapamiętaliśmy Ją także, jako osobę o rzadko spotykanej żywotności i wszechstronnej wiedzy".

Zmarła 30 listopada 1995 r. Została pochowana z honorami wojskowymi na cmentarzu przy kościele św. Katarzyny na Służewcu w grobie rodzinnym.

Jest autorką książki - dokumentu: "Jeśli zapomnę o nich ...", będącej wspomnieniem z lat wojny i zesłania, wydanej po raz pierwszy w Paryżu w 1988 roku.

Za swą działalność otrzymała:

- Krzyż Kawalerski Orderu Virtuti Militari ,
- Krzyż Kawalerski Orderu "Polonia Restituta" ,
- Krzyż Walecznych ,
- Medal "Polonia Mater Nostra Est".

W dniu 15 czerwca 2007 roku została pośmiertnie odznaczona jednym z najwyższych polskich odznaczeń cywilnych - Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski.

Nominowana do stopnia generała brygady, jednak ze względu na wymogi formalne awans mogła otrzymać tylko jedna osoba. Ponieważ Maria Wittek była starsza, to ona otrzymała promocję. Do awansu ppłk. Lipińskiej już nie powrócono.

Jej imię przyjęła Drużyna Harcerska Związku Harcerstwa Rzeczypospolitej w Stalowej Woli, a także czytelnia Biblioteki Głównej Politechniki Warszawskiej. Jest bohaterką książki autorstwa Barbary Otwinowskiej "Grażyna Lipińska Ludzie Niezwyczajni" (wyd. DIG S.J.,2001 r.).


Opracowano na podstawie:

1. Grażyna Lipińska , pl.wikipedia.org