Kadyńska waza z "mysią przykrywką", lata 30. XX w. ((Sammlung C. Mühleisen))
fot. © Christa Mühleisen, www.aefl.de
Muzeum Archeologiczno-Historyczne w Elblagu posiada w swoich zbiorach prawdopodobnie największą w Europie kolekcję ceramiki kadyńskiej. Z eksponatami związana jest bardzo interesująca historia Kadyńskiej Wytwórni Majoliki, założonej przez cesarza Niemiec Wilhelma II.
Pod koniec XIX wieku elbląski kupiec Eduard Birkner zapisał wieś Kadyny w testamencie cesarzowi Wilhelmowi II Hohenzollernowi, którego własnością stała się 15 grudnia 1898 roku (przypomnijmy, że od 1431 do 1605 roku właścicielem majątku Kadyny był ród Bażyńskich). Zauroczony pięknem okolicy Cesarz Niemiec Wilhelm II nakazał budowę w Kadynach letniej rezydencji. Wkrótce cesarz podjął decyzję o lokalizacji w Kadynach wytwórni ceramiki artystycznej ("Majolika-Werkstatt Cadinen") - jedynej w Prusach Wschodnich oraz jednej z ciekawszych w Europie.
Kadyńska Wytwórnia Majoliki powstała w 1905 roku. W początkowym okresie wytwarzano w niej wyroby artystyczne wzorowane na motywach etruskich i greckich oraz kopiowano majolikę włoskiego renesansu. Cesarz był zywo zainteresowany jej funkcjonowaniem - poprzez wydawanie opinii miał wpływ na każdy nowy projekt. Uhonorowaniem rozwoju myśli technicznej oraz wspaniałej stylistyki były dwie nagrody, które otrzymały kadyńskie wyroby na wystawie światowej w Turynie. Po 1918 roku wytwórnia wypracowała swój własny, niepowtarzalny styl określany jako "brg". Skrót pochodził od słów blau-rot-gold i nawiązywał do kolorystyki wyrobów, które były kompozycją czerwieni kadyńskiej (rot) z błękitem kobaltowym (blau) i złotem (gold).
W wytwórni pracowali najlepsi niemnieccy rzeźbiarze i ceramicy, m.in.: Karl Begas, Stanislaus Cauer, Reinhold Felderhoff, Else Furst, Johannes Goetz, Paul Heydel, Albrecht H. Hussman, Josef Limburg, Ludwig Manzel, Heinrich Splieth, Cuno von Vechtritz-Steinkirch, August Vogel.
Przedmioty powstałe w najlepszym dla wytwórni okresie (lata 30. XX wieku) cieszyły się ogromnym zainteresowaniem i były niegdyś sprzedawane w sklepach firmowych w Elblągu, Krynicy Morskiej, Berlinie, Hamburgu i Stuttgarcie. W tym czasie w zakładzie było zatrudnionych 50 pracowników. Dzisiaj wyroby Kadyńskiej Wytwórni Majoliki również mają swoich wielbicieli, którzy zajmują się kolekcjonowaniem wielkiej spuścizny artystycznej kadyńskiego zakładu.
Kadyńska waza do kruszonu, zaprojektowana przez Hansa Hofferichtera - rzezbiarza i wykładowcę w Wyzszej Szkole Pedagogicznej w Elblągu w latach 1931-1933., fot. © www.muzeum.olsztyn.pl
Warto w tym miejscu dodać, iż w Kadynach powstała także ceramika architektoniczna, wyroby stanowiące wyposażenie budynków i pałaców. Do dzisiaj można ją oglądać m.in. na stacji metra berlińskiego przy Teodor Heuss Platz oraz w holu zakładu kąpielowego w Wiesbaden. Także kasetonowy strop w holu siedziby NBP w Gdańsku i płaskorzeźba z kogą na jednym z budynków w Tolkmicku pochodzi z kadyńskiej "Majoliki".
Poprzez stosowanie specyficznych metali szlachetnych i kombinacji kolorów (zakład opracował własne receptury farb) wytwórnia wniosła swój wkład do światowej historii ceramiki.
Ciężki okres dla zakładu nastąpił po zakończeniu I wojny światowej, gdy cesarz musiał udać się na wygnanie. Wytwórnia, aby "utrzymać się na powierzchni" zmuszona została do rozpoczęcia masowej produkcji. W dużej mierze dzięki determinacji kierującego zakładem Wilhelma Dietricha, kadyńska ceramika nie straciła na jakości. Obok naczyń, serwisów i innych użytkowych przedmiotów, zakład zaczął wytwarzać charakterystyczne figurki zwierząt - koni, byków, łosi, ptaków, psów w kolorze kadyńskiej glinki. Do dziś można spotkać tego typu figury. Znajdują się m.in. jako elementy architektoniczne w budynkach stadniny w Kadynach oraz w jednym z domów w Ornecie. Pod koniec lat 30. XX wieku fabryka nawiązała współpracę ze złotnikami z Królewca, w wyniku której powstawały przedmioty łączące ceramikę, srebro i bursztyn. Produkowano m.in. wazy i dzbany ceramiczne zaopatrzone w uchwyt z bursztynu lub srebra, oraz naczynia, których obrzeża były wykładane srebrem.
Wytwórnia zakończyła działalność pod koniec II wojny światowej. W 1945 roku około 500 mieszkańców Kadyn ratowało się ucieczką w obliczu zbliżającego się rosyjskiego frontu. Próby reaktywowania zakładu podjęte po 1950 roku zakończyły się, niestety, niepowodzeniem.
Budynki Kadyńskiej Wytwórni Majoliki - widok w XXI wieku, fot. © www.salezjanie-tolkmicko.pl
Obecnie największy zbiór kadyńskiej ceramiki znajduje się w Muzeum Archeologiczno-Historycznym w Elblągu (ok. 150 eksponatów) oraz w Muzeum w Münster (ok. 40 eksponatów). Zbiór w Elblągu pochodzi z prywatnej kolekcji Edwarda Parzycha, który swoje eksponaty przekazał do depozytu Muzeum.
Majolika - ceramika pokryta nieprzezroczystą polewą ołowiowo - cynową o bogatej kolorystyce. Rodzaj fajansu produkowanego we Włoszech od XIV w. do XVII w.. Z majoliki wyrabiano przede wszystkim bogato zdobione naczynia. Produkcja majoliki rozwinęła się pod wpływem ceramiki mauretańsko-hiszpańskiej, pierwsze wyroby powstały na Majorce, w XV wieku produkcję rozpoczęto także we Florencji. Źródło: Wikipedia
Kadyny (niem. Kadinen) - wieś w Polsce położona w województwie warmińsko-mazurskim, w powiecie elbląskim, w gminie Tolkmicko. Kadyny położone są nad Zalewem Wiślanym, około 23 km od Elbląga, na obszarze Parku Krajobrazowego Wysoczyzny Elbląskiej i Rezerwatu Kadyński las. Źródło: Wikipedia
Opracowano m.in. na podstawie artykułu Iwony Trusewicz, który ukazał się w dzienniku "Rzeczpospolita": "Ceramika kadyńska we Fromborku. Zapomniane bogactwo".
|
